راهنمای فنی ایمنی آتشنشانان در حریق و حوادث سنگین
راهنمای فنی ایمنی آتشنشانان در حریق و حوادث سنگین
همیشــه و در همــه جــا، اولویــت اول در هــر عملیــات آتشنشــانی، حفـظ جـان آتشنشـانها و شـهروندان اسـت، تثبیـت صحنـه حادثـه و محافظــت از امــوال و ســرمایه مــادی در اولویتهــای بعــدی قــرار دارنــد. بــا ایــن حــال ســاالنه بطــور متوســط 100 آتشنشــان در حیــن انجــام وظیفــه، جــان خــود را از دســت میدهنــد کــه بیتوجهــی بــه Life Save بــه عنــوان عامــل مؤثــر در مــرگ آتشنشــانان، ذکــر شــده اســت. ایــن مقالــه بــه ایــن موضــوع مهــم میپــردازد
:format(webp))
در عملیـات آتشنشـانی، نیروهـای عملیاتـی در معـرض شـرایط بســیار خطرنــاک، غیرقابــل پیشبینــی و اســترسزایی قــرار دارنــد. حفــظ جــان آتشنشــانان در ایــن شــرایط مســتلزم بکارگیــری مجموعــهای از راهبردهــا، تجهیــزات و ســاختارهای حمایتــی اســت. ایــن مقالــه بــه تحلیــل جامــع ده فاکتــور اساســی در حفــظ جــان آتشنشــان در میــدان عملیــات میپــردازد کــه شــامل تجهیــزات حفاظــت فــردی، ارزیابــی ریســک، جهتیابــی، نجـات و رهاسـازی، پناهـگاه امـن، مدیریت اسـتفاده از دسـتگاه تنفسـی، افسـر ایمنـی، تیـم مداخلـه سـریع (RIC)، تیـم EMS و واحــد توانبخشــی اســت. بـا اتـکاء بـه تجـارب میدانـی، اسـتانداردهای بین المللـی ماننـد (NFPA )و تحلیــل مــوارد واقعــی، ایــن راهنمــا میتوانــد مبنــای آمــوزش، سیاســت گذاری و ارتقــاء فرهنــگ ایمنــی عملیاتــی در ســازمانهای آتشنشــانی قــرار گیــرد. وظیفـه نجـات جـان انسـانها در شـرایط بحرانـی، آتشنشـانان را در معــرض خطراتــی منحصربه فــرد قــرار میدهــد. عملیــات در محیطهــای حرارتــی، ســمی، ناپایــدار و بــا دیــد محــدود، ایجــاب میکنــد کــه ایمنــی فــردی و تیمــی، در تمــام ســطوح برنامه ریــزی و اجــرا رعایــت شــود. ایـن مقالـه بـا تمرکـز بـر ده مؤلفـه کلیـدی، چارچوبـی کاربـردی بـرای افزایـش ایمنـی پرسـنل عملیاتـی ارائـه میدهـد.
تجهیزات حفاظت فردی (PPE)
یکــی از دلایــل اصلــی آســیب و مــرگ آتشنشــان در عملیــات، اســتفاده نادرســت یــا عــدم اســتفاده از تجهیــزات حفاظــت فــردی Personal Protective Equipment اســت. تجهیــزات حفاظـت فـردی بـرای حفاظـت از آتشنشـانان در برابـر گرمـای بسـیار زیـاد ناشـی از آتشسـوزی در مناطـق بسـته و همچنیـن محافظــت از آنهــا در برابــر خطــر ســقوط یــا برخــورد اشــیاء، طراحــی شــده اســت.
ایــن تجهیــزات نخســتین ســپر دفاعــی آتشنشــان در برابــر خطــرات فیزیکــی، شــیمیایی و گرمایــی اســت. اجــزای حیاتــی PPE شــامل مــوارد زیــر اســت: لباس مقاوم در برابر شعله طبق استاندارد( 1971 NFPA )دسـتگاه تنفسـی مسـتقل(SCBA )بـا ماسـک فشـار مثبـت و فشارسـنج دیجیتـال )1981 NFPA ) سامانه هشدار بیحرکتی PASS (1982 NFPA )کلاه ایمنــی، دســتکش های ضــد حــرارت، چکمههــای عایــق بـرق و حـرارت و عینـک محافـظ البتـه برخـی تجهیـزات حفاظـت فـردی خـاص، بـرای اسـتفاده آتشنشــانان در حــوادث مختلــف ارائــه شــده اســت. ماننــد: لباس مواد شیمیایی کالس A یا B در حوادث نشت مواد شیمیایی لبـاس آلومینیومـی جهـت ورود بـه داخـل آتـش در عملیـات کنترلـی، ماننـد بسـتن شـیر
حفــظ و بازرســی منظــم تجهیــزات، آمــوزش اســتفاده صحیــح و جایگزینــی به موقــع اقــام مســتهلک، از الزامــات عملیاتــی اســت.
ارزیابی ریسک Risk Assessment
فرمانـده صحنـه موظـف اسـت پیـش از آغـاز عملیـات، ارزیابـی ریســک دقیــق انجــام دهــد. اســتفاده از مدلهــای ارزیابــی خطــر ماننــد DRA یــا THIRA )بــرای شناســایی تهدیــدات محیطــی، ســاختاری و انســانی اهمیــت دارد. عوامـل مؤثـر شـامل: نـوع سـاختمان)قدیمـی، چوبـی، بتنـی(، احتمــال وجــود مــواد شــیمیایی یــا گازهــای قابــل اشــتعال و دسترســی و مســیرهای فــرار هســتند. باتوجـه بـه خطـرات متعـددی همچـون: سـقوط اجسـام، ریزش آواز، خطـرات گازهـای سـمی، حـرارت محـل حریـق، تمـاس یـا جـذب مـواد شـیمیایی، خطـرات مربـوط بـه انفجـار و خطـرات مربــوط بــه بکدرفــت و فــلش اور، ارزیابــی مســتمر در طــول عملیـات، بـا تغییـر شـرایط صحنـه، بایـد تکـرار شـود.
سؤاالت کلیدی: چه خطراتی وجود دارد؟ کدام مناطق امن یا غیرقابلدسترسیاند؟ احتمال تغییر ناگهانی شرایط چیست؟
ارزیابــی ریســک پایه گــذار تصمیمگیری هــای تاکتیکــی، اســتفاده از منابــع و ایمنــی جــان نیروهاســت
جهت یابی Navigation & Orientation
ازدسـت دادن جهـت در فضـای دودآلـود، بسـته یـا چندطبقـه، یکــی از خطــرات رایــج اســت. در محیطهــای محصــور و پــراز دود، ماننــد: ســاختمانهای درگیــر حریــق، بــه علــت دیــد ناکافــی، امــکان گمشــدن آتشنشــان در عملیــات جســتجو و نجـات Search Rescue and وجـود دارد و محدودیـت مـدت زمـان اسـتفاده از دسـتگاه تنفسـی، ریسـک مـرگ آتشنشـانان را در ایــن مکانهــا، بســیار بــاال میبــرد. راهکارهـای مناسـب بـرای جهت یابـی و پیشـگیری از پیامدهـای احتمالـی بـرای آتشنشـانان عبارتنـد از: استفاده از طنابهای هدایت و گرههای شناسایی سیستمهای ردیابی RFID یا تگ های دیجیتال حرکت تیمی منظم (روش دیواری، روش زانویی، الگوی مثلثی( آموزش نقشـه خوانی ذهنی و استفـاده از طرحهای ساختمـانی پیش ازحادثه (Pre-incident plan) لذا: قبــل از ورود بــه ســاختمان، از بیــرون ســاختمان نگاهــی بــه بنــا ییندازیــد تــا اطلاعاتــی از انــدازه، شــکل، ترتیــب و تعــداد طبقــات بدســت آوریــد. بعــد از ورود بــه ســاختمان، دیوارهــا را دنبــال کنیــد و بــه جایــی کــه میرویــد، توجــه کنیــد. همیشه در ارتباط با یک هوز آتشنشانی باشید. حرکـت تیمـی، یـک فاکتـور مهـم در جهت یابـی اسـت، همـه بـا هـم کار کنیـد.(وقتـی کـه قـادر بـه دیـدن یکدیگـر نیسـتید،در ارتبـاط فیزیکـی یـا کلامـی بـا همدیگـر باشـید.(
طنـاب راهنمـا مسـیر برگشـت شـما را نشـان میدهـد، ولـی تکنیـک اسـتفاده از طنـاب راهنمـا، نیازمنـد تمریـن بسـیار زیـاد میباشــد. گمشــدن نیــرو در ســاختمان، یکــی از دلایــل اصلــی فراخــوان Mayday اســت. نجات و رهاسازی Rescue& Extrication هــر آتشنشــان بایــد مهارتهــای رهایــی از گیرکردگــی، آزادسـازی همـکار مصـدوم یـا حمـل اضطـراری را داشـته باشـد. ابزارهــای مــورد نیــاز: ابزارهای بازکننده مانند Halligan، دیلم، اره نجات برانکارد تاشو، سیستم قرقره نجات تکنیکهـای انتـقال اضطـراری (نظیر کشش زیگـزاگی، تکنیک پشت به پشت (
لذا اگر از گروه خود دور افتادید، باید:
- بصــورت مــداوم ســلامت خــود را بــه فرمانــده عملیــات، گــزارش کنیــد.
- بـه دنبـال شـیلنگ یـا طنـاب راهنمـا بـه عقـب و بـه طـرف در ورودی، برگردیــد.
- میتوانید از طریق پنجره همکف، از ساختمان خارج شوید.
- در صورتــی کــه در طبقــات فوقانــی باشــید، از طنــاب نجــات بــرای پاییــن آمــدن بــه روی زمیــن، اســتفاده کنیــد
- میتوانید با تخریب دیوار از اتاق خارج شوید
- درصورتـی کـه در یـک موقعیـت خـاص گیـر کردیـد و توانایـی ً خـارج شـدن از آن مـکان را نداریـد، سـریعا درخواسـت کمـک کنید
- بــا اســتفاده از تجهیزاتــی ماننــد هالیــگان و تبــر، ســازههایی کـه بـر روی شـما افتـاده را تخریـب و جابجـا کنیـد
- درصورتــی کــه هیــچ راهــی بــرای رهاســازی خــود پیــدا نکردیــد، بــا اســتفاده از چــراغ و روشــن کــردن رو بــه ســقف، محــل خــود مشــخص کنیــد.
نکتــه مهــم: رهاســازی خــود مهارتــی اســت کــه نیــاز بــه یادگیــری و تمریــن فــراوان دارد
پناهگاه امن
در صـورت محاصـره در شـرایط بحرانـی، وجـود مکانهایـی بـا ایمنــی نســبی، بهعنــوان (پناهــگاه موقــت) میتوانــد زمــان ارزشـمندی بـرای نجـات ایجـاد کنـد.
ویژگیهـای ایـن پناهـگاه مـوارد زیـر اسـت: دیوارهای مقاوم در برابر حرارت تهویه نسبی یا دسترسی به هوای تازه نقاط قابل شناسایی برای تیم نجات البتـه ایـن مـکان ایمنـی نسـبی دارد و ممکـن اسـت کامـ ًا امـن نباشــد، امــا کمخطرتــر از جاهــای دیگــر اســت. ایجــاد ایــن نقــاط بایــد در طراحــی ســازههای حســاس یــا محیطهــای صنعتــی پیشبینــی شــده یــا در زمــان ورود توســط تیــم ارزیابــی شــود
مدیریت دستگاه تنفسی Air Management) )
مدیریــت ذخیــره هــوا در SCBA کــه یکــی از حســاسترین مسـائل ایمنـی عملیاتـی و از عوامـل تعیین کننـده در زنده مانـدن آتشنشــانان در عملیــات اســت، بواســطه اصــول کلیــدی زیــر قابـل انجـام اسـت:
- ورود به عملیات با حداقل ٪۹۰ ظرفیت هوا
- رعایت قانون :1/3 یکسوم ورود، یکسوم عملیات، یکسوم
- خروج کنترل مصرف با آرامسازی تنفس و حرکت
- بررسی پیوسته فشار توسط هر عضو تیم و اعلام وضعیت
- نقطه بدون بازگشت Point of no Return بـرای بسـیاری از آتشنشـانان، نقطـه بـدون بازگشـت نقطـه ای اســت کــه فراتــر از آن شــما قــادر بــه بازگشــت از محیــط خطرنــاک نیســتید. بطور خالصه، نقطه ای که در آن شما میمیرید!
تعییـن نقطـه بـدون بازگشـت بـرای هر آتشنشـان و شناسـایی عوامـل مؤثـر بـر مـدت زمـان عرضـه هـوای دسـتگاه تنفسـی، بــرای مدیریــت هــوا در ایمنــی و زنــده مانــدن آتشنشــانان، امـری حیاتـی اسـت. در واقــع، ایــن دو کار شــاید مهمتریــن جنبه هــای مدیریــت هــوای دســتگاه تنفســی، میباشــد.
عوامل مؤثر در تعیین نقطه بدون بازگشت
نقطه ورود:ایــن محلــی اســت کــه اکثــر آتشنشــانان وارد منطقــه خطــر میشــوند و افســر آتشنشــانی بــا در نظــر گرفتــن نقطــه ورود مناسـب، کـه بـه عواملـی ماننـد انـدازه دریچـه یـا درب ورودی، شـدت حریقـی کـه در ورودی وجـود دارد، مسـدود بـودن ورودی و... نقــش مهمــی در میــزان مصــرف هــوای دســتگاه تنفســی دارد.
وضعیت فیزیکی آتشنشانان: شــرایط بدنــی و تناســب انــدام و شــرایط قلــب و عروقــی آتشنشــان، بســیار حائــز اهمیــت میباشــد.
اندازه و شدت آتشسوزی: هــر چقــدر شــدت حریــق بیشــتر باشــد، حرکــت و پیشــروی آتشنشــانها کمتــر خواهــد بــو.د
نوع کاری که توسط آتشنشان انجام میشود: میـزان هـوای مصرفـی آتشنشـان، رابطـه مسـتقیم بـا میـزان فعالیــت وی در صحنــه حریــق دارد. اســتفاده از ابزارهــای سـنگین یـا انتقـال الیـن آب 2.5 اینچـی، میـزان مصـرف هـوای آتشنشــان را بالاتــر میبــرد
افسر ایمنی(Safety Officer)
یکــی از اعضــای ســتاد فرماندهــی اســت کــه مســئول نظــارت و ارزیابــی خطــرات ایمنــی یــا موقعیت هــای ناایمــن و توســعه اقدامــات بــرای اطمینــان از ایمنــی پرســنل در حیــن عملیــات میباشــد. افســر ایمنــی بایــد از تیــم عملیاتــی مجــزا باشــد و بــا انجــام امــور زیــر نقــش ناظــر کل را ایفــا کنــد:
- ارزیابی و کنترل خطرات ثانویه برای جلوگیری از تلفات بیشتر هشدار در صورت نقض ایمنی یا شرایط بحرانی
- مستندســازی نقــاط ضعــف و قــوت عملیــات و اقدامــات اصلاحــی پــس از کنتــرل بحــران
- اطمینــان از رعایــت پروتکلهــای ایمنــی و PPE در شــرایط پرتنــش و اضطــراری
- حمایــت از تیــم فرماندهــی عملیــات بــا تمرکــز بــر کاهــش ریســکها در طــول عملیــات بازیابــی
- هدایت واکنش اضطراری در شرایط فراخوان Mayday
حضــور افســر ایمنــی در ســاختار ســامانه فرماندهــی حادثــه (Incident Command System :ICS )در شــــرایط فراخــوان Mayday نه تنهــا الزامــی، بلکــه حیاتــی اســت. در شـرایطی کـه پیـام Mayday صـادر میشـود کـه بـه معنـای یـک وضعیـت اضطـراری تهدیدکننـده جـان افـراد اسـت، ماننـد گیــر افتــادن، مفقــود شــدن یــا مصدومیــت شــدید پرســنل در عملیـات افسـر ایمنـی نقـش کلیـدی دارد
. بـر اسـاس اصـول ICS، افسـر ایمنـی یکـی از چهـار نقـش کلیدی سـتادی (Staff Command )اسـت و در Mayday، موظف اسـت ً فــورا وارد عمــل شــود و بــه فرمانــده حادثــه گــزارش مســتقیم دهـد. نبـود او میتوانـد تصمیم گیـری صحیـح، ایمـن و سـریع را مختـل کنـد. در نتیجــه، در هــر واکنــش اضطــراری بــه شــرایط Mayday، حضــور فعــال افســر ایمنــی یــک الــزام عملیاتــی، قانونــی و اخلاقــی اســت.
تیم مداخله سریع RIC
تیم RIC یا تیم مداخله سریع Rapid Intervention Team/Crew گروهــی آمــاده بــا حداقــل دو آتشنشــان، خــارج از جریــان عملیـات، بـا تجهیـزات کامـل نجـات نیـرو هسـتند کـه وظایـف زیــر را در شــرایط بحرانــی برعهــده دارنــد
- آشنایی کامل با ساختار ساختمان ورود فوری پس از دریافت کد فراخوان اضطراری Mayday
- نجات آتشنشان گرفتار، مصدوم یا گمشده اسـتفاده از تجهیـزات مخصـوص ماننـد Air Pack ، طنـاب نجـات، ابـزار بـرش
حضـور تیـم RIC در عملیاتهـای پیچیـده ماننـد سـاختمانهای بلنـد، زیرزمینهـا یـا انبارهـای مـواد شـیمیایی الزامـی اسـت
تیم EMS
در عملیــات اطفــای حریــق، حضــور تیمهــای اورژانــس پیش بیمارســتانی Emergency Medical Services در محــل حادثـه جهـت ارائـه خدمـات پیشبیمارسـتانی و انتقـال سـریع مجروحــان و آتشنشــانان آســیبدیده بــه بیمارســتان، الزامــی میباشــد. حضــور ایــن کادر درمانــی (پرســتار، تکنســین اورژانــس یــا پزشــک)در محــل عملیــات، جهــت رســیدگی بــه مــوارد زیــر اســت
- سوختگیها، شکستگیها، گرمازدگی
- ایست قلبی، استنشاق دود، خستگی مفرط
- آمادهسازی برای انتقال به مرکز درمانی تجهیــزات اســتاندارد تیــم EMS شــامل AED، مانیتــور عالئــم حیاتــی، وســایل احیــاء و کیــف ترومــا اســت.
واحد توانبخشی ( REHAB Unit)
در برخـی منابـع، REHAB به طـور سـرواژه رسـمی تعریـف نشـده ً و صرفــا شــکل کوتاهشــده واژه Rehabilitation) توانبخشــی( اســت. امــا در برخــی دســتورالعملهای آتشنشــانی )مثــ ًا NFPA )و آیین نامه هــای عملیاتــی، ایــن مفهــوم بــه عنــوان یــک ایســتگاه مشــخص ( Rehab Area )شــناخته میشــود. توانبخشــی آتشنشــانان یکــی از خدمــات حیاتــی، شــامل: مراقبتهــای از جملــه آبرســانی، درمــان استنشــاق دود و پیشــگیری از شــرایط تهدید کننــده زندگــی )گرمازدگــی و حملــه قلبـی( بـرای آتشنشـانان و سـایر پرسـنل اورژانـس، نیروهـای امــدادی و... در صحنــه عملیــات اســت کــه پــس از انجــام فعالیتشــان، ارائــه میشــود. منطقــه توانبخشــی در یــک مـکان امـن، در نزدیکـی صحنـه حادثـه راهانـدازی میشـود تـا بتوانـد بـرای هـر آتشنشـان و امدادگـر اورژانسـی کـه ممکـن اســت بــه آن نیــاز داشــته باشــد، در دســترس باشــد. در مجمـوع هـدف ایـن واحـد بازگردانـدن تـوان جسـمی-روانی نیروهــا در عملیاتهــای طولانــی اســت. ازجملــه:
- تأمین آب و الکترولیت، غذا، استراحت در سایه یا گرما
- کنترل عالئم حیاتی و ارزیابی خستگی اعمال چرخه کاری: ً مثال ۲۵ دقیقه فعالیت = ۱۵ دقیقه استراحت
- جلوگیری از ورود مجدد افراد خسته شدید یا مشکل پزشکی
نتیجه گیری
ایمنــی در عملیاتهــای آتشنشــانی، حاصــل ترکیبــی از تجهیــزات اســتاندارد، آمــوزش هدفمنــد، ســاختار فرماندهــی منسـجم و پشـتیبانی روانی-پزشـکی است. هــر یــک از ده عامــل بررسی شــده، نقشــی حیاتــی در زنجیــره بقــاء آتشنشــان دارد. بــا ارتقــاء ســطح آمــوزش، تأمیــن منابــع و تدویــن پروتکلهــای بومــی مبتنــی بــر اســتانداردهای جهانــی )، OSHA ، NFPA، ICS) میتــوان گامــی مؤثــر در کاهــش تلفــات و ارتقــاء ایمنــی آتشنشــانان برداشــت.
نویسنده علی قادری
ماهنامه الکترونیکی مهندسی حفاظت از حریق
